Γράφει η: Ζήκου Βούστρου Αλεξάνδρα φοιτ. Νομικής Universite Sorbonne Paris Nord/ τελ.φοιτ. Βιολογίας University of Ioannina. Γυναικοκτονία
Η γυναικοκτονία συνιστά την ανθρωποκτονία γυναίκας λόγω του φύλου της, δηλαδή η έμφυλη ταυτότητα του θύματος καθίσταται αιτιώδης σύνδεσμος για την τέλεση του εγκλήματος.
Δεν πρόκειται για παρορμητική συμπεριφορά ή απότοκο «συναισθηματικής φόρτισης», αλλά για συστημική προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ζωής, εκδηλούμενη στο πλαίσιο δομικής πατριαρχικής ανισότητας.
Η τυπική αναγωγή τέτοιων εγκλημάτων στην ανθρωποκτονία από πρόθεση (άρθρο 299 ΠΚ) αποσιωπά την έμφυλη αιτιολογία τους, παραβλέποντας την ιδιαίτερη φύση και σκοπούμενη καταστολή της έμφυλης βίας, η οποία εντάσσεται στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ, της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (Ν. 4531/2018) και του άρθρου 25 παρ. 1 του Συντάγματος.
Η γυναικοκτονία αποτελεί τον έσχατο βαθμό κλιμάκωσης της έμφυλης βίας: προηγείται συχνά συστηματική ψυχολογική, σωματική, λεκτική, οικονομική ή και σεξουαλική κακοποίηση, η οποία εδράζεται σε σχέσεις εξουσιαστικής ανισορροπίας και επιβολής ελέγχου επί της γυναικείας υποκειμενικότητας.
Στην ελληνική ποινική νομοθεσία δεν υφίσταται αυτοτελής τυποποίηση του εγκλήματος της γυναικοκτονίας, ούτε ρητή αναγνώρισή του ως επιβαρυντικής περίστασης. Η ερμηνευτική προσέγγιση μέσω των άρθρων 299 ή 82Α ΠΚ δεν επαρκεί για την ανάδειξη της έμφυλης διάστασης του εγκλήματος και την εκπλήρωση της υποχρέωσης ουσιαστικής προστασίας των θυμάτων με βάση το φύλο.
Η θεσμική αναγνώριση της γυναικοκτονίας θα μπορούσε να λάβει χώρα: είτε με την εισαγωγή αυτοτελούς νομοθετικής διάταξης, ως ιδιαίτερης μορφής ανθρωποκτονίας (ιδιώνυμο έγκλημα), είτε με την τροποποίηση του άρθρου 82Α ΠΚ, ώστε να προβλέπεται ρητά το έμφυλο κίνητρο ως επιβαρυντική περίσταση.
Ειδικότερα, επιβαρυντικές περιστάσεις θα πρέπει να τεκμαίρονται όταν η ανθρωποκτονία διαπράττεται:
Λόγω της μη συμμόρφωσης του θύματος σε έμφυλες προσδοκίες ή κοινωνικούς ρόλους (π.χ. άρνηση σχέσης, χωρισμός, απόπειρα απεμπλοκής από κακοποιητικό δεσμό),
Σε περιπτώσεις εγκύων, ανηλίκων, ηλικιωμένων ή γυναικών με αναπηρία, λόγω αυξημένης τρωτότητας,
Ενώπιον τέκνων ή με σκοπό την τιμωρία της γυναίκας για την άσκηση της μητρότητας ή της προσωπικής της αυτοδιάθεσης.
Η τυποποίηση αυτών των καταστάσεων ως συγκεκριμένων λόγων επιβαρύνσεως είναι απολύτως συμβατή με την αρχή της αναλογικότητας και την αρχή της ουσιαστικής ισότητας (άρθρο 4 Σ).
Η τυποποίηση της γυναικοκτονίας είναι ήδη πραγματικότητα σε χώρες της Λατινικής Αμερικής (Μεξικό, Αργεντινή, Περού), όπου λειτουργεί ως νομικό εργαλείο πρόληψης και ενίσχυσης της ποινικής απάντησης. Παράλληλα, η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ως δεσμευτικό διεθνές κείμενο, υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να αναγνωρίζουν και να καταπολεμούν την έμφυλη βία κατά των γυναικών ως μορφή παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω οδηγιών και στρατηγικών πλαισίων, έχει επανειλημμένα υποστηρίξει τη νομική αναγνώριση του έμφυλου κινήτρου στα εγκλήματα βίας, ενώ σε κράτη όπως η Ισπανία ή η Ιταλία έχουν θεσπιστεί ειδικά πλαίσια για την ποινική και διοικητική αντιμετώπιση των γυναικοκτονιών.
Το ελληνικό κράτος, με την παράλειψη ενσωμάτωσης των σχετικών προβλέψεων, υστερεί στην υλοποίηση των διεθνών του υποχρεώσεων και αδυνατεί να αποτρέψει τη δεύτερη θυματοποίηση των γυναικών — είτε μέσω υποτίμησης του εγκλήματος είτε μέσω δικανικής αορατότητας του φύλου.
Αντιρρήσεις ως προς τη θεσμοθέτηση του όρου επικαλούνται την “ουδετερότητα του ποινικού δικαίου”. Εντούτοις, αυτή η φαινομενική ουδετερότητα είναι αποκρυστάλλωση μιας ανδροκεντρικής οπτικής που αγνοεί τη διαφοροποιημένη κοινωνική πραγματικότητα των γυναικών και τη συστηματική φύση της έμφυλης βίας.
Η αρχή της ίσης μεταχείρισης δεν επιβάλλει ομοιότητα όπου υπάρχει ουσιώδης ανισότητα, αλλά αντιθέτως επιτρέπει διαφοροποίηση για την αντιστάθμιση διαρθρωτικών μειονεξιών. Το δίκαιο οφείλει να είναι ευαίσθητο στις διακρίσεις, όχι αδιάφορο σε αυτές.
Η θεσμοθέτηση της γυναικοκτονίας είτε ως ιδιώνυμο έγκλημα, είτε ως επιβαρυντική περίσταση, δεν αποτελεί ζήτημα απλώς ποινικής τεχνικής, αλλά νομικοπολιτική αναγκαιότητα. Συνιστά ενσωμάτωση της πραγματικότητας στην έννομη τάξη και απόδοση δικαιοσύνης στα θύματα μιας δομικά έμφυλης απειλής.
Η Πολιτεία έχει θετική υποχρέωση προστασίας των γυναικών από την έμφυλη βία – όχι μόνο μέσω γενικών διακηρύξεων, αλλά μέσω σαφών και ουσιαστικών νομοθετικών παρεμβάσεων, ικανών να κατοχυρώσουν την πλήρη αξία και ισότητα της ζωής τους.
Η αξιοπρέπεια, η ζωή και η ελευθερία των γυναικών δεν είναι ζήτημα προσωπικής ηθικής ή κοινωνικής ευαισθησίας. Είναι συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα. Και το ποινικό δίκαιο έχει καθήκον να τα προστατεύει με τρόπο ειδικό, τεκμηριωμένο και αποτελεσματικό.
Η γυναικοκτονία συνιστά μια φρικτή πραγματικότητα που πλήττει τις γυναίκες συστηματικά, και η μη νομική της αναγνώριση συνιστά σιωπηλή συνενοχή. Το κράτος δικαίου οφείλει να λειτουργεί προστατευτικά, αναγνωρίζοντας τη φύση και τα κίνητρα της βίας που ασκείται κατά των γυναικών. Η θεσμοθέτηση του εγκλήματος της γυναικοκτονίας, είτε ως αυτοτελής μορφή ανθρωποκτονίας είτε ως επιβαρυντική περίσταση, θα αποτελούσε πράξη νομικής δικαιοσύνης, πολιτικής συνέπειας και κοινωνικής ευθύνης.
Το δικαίωμα στη ζωή και την αξιοπρέπεια των γυναικών δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Και η πολιτεία έχει την υποχρέωση να το διασφαλίσει — όχι μόνο με λόγια, αλλά με νόμους που αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα της έμφυλης βίας και παρέχουν τα απαραίτητα νομικά εργαλεία για την αποτελεσματική καταπολέμησή της. Η μεταρρύθμιση αυτή δεν είναι απλώς μια νομοτεχνική επιλογή, αλλά μια ηθική και κοινωνική επιταγή για ένα κράτος που σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα όλων των πολιτών του.
